Category Archives: Porady

Wszelkie umowy cywilnoprawne zawierane pomiędzy przedsiębiorcami, jako podmiotami będącymi profesjonalistami w danej dziedzinie gospodarczej, często zawierają w sobie szczegółowe klauzule określające lub modyfikujące odpowiedzialność każdej ze stron za nienależyte wykonanie umowy. Choć obowiązująca na podstawie art. 353¹ k.c. zasada swobody umów dopuszcza umowne określenie wzajemnej odpowiedzialności, należy przy tym pamiętać o ograniczeniach nakładanych z drugiej strony przez obowiązujące przepisy.

W przypadku braku szczegółowych postanowień umownych w zakresie odpowiedzialności za jej nienależyte wykonanie, dłużnik odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności, przy czym w przypadku dłużnika prowadzącego działalność gospodarczą należytą staranność określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności (art. 472 k.c. w zw. z art. 355 §2 k.c.). Dłużnik może zwolnić się z odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy, jeżeli jest to spowodowane okolicznościami, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi (art. 471 k.c.). Dłużnik odpowiada więc na zasadzie winy za należyte wykonanie umowy, które z kolei mierzone jest miarą należytej staranności, przy czym w przypadku podmiotów prowadzących działalność gospodarczą należyta staranność oceniana jest z punktu widzenia profesjonalnego charakteru działalności. 

Również w braku szczegółowych postanowień umownych, dłużnik odpowiada na zasadzie ryzyka, jak za własne działanie lub zaniechanie – za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie wykonywa, a także osób, którym wykonanie zobowiązania powierza (art. 474 k.c.). Szczegółowe omówienie odpowiedzialności na zasadzie ryzyka za podwykonawców dłużnika omówione zostanie w odrębnym artykule.

Jak zostało jednak przedstawione na wstępie – strony w ramach swobody umów posiadają uprawnienia do odmiennej regulacji wzajemnej odpowiedzialności. Powyżej opisane modelowe zasady mogą doznawać na gruncie zawierania czynności prawnych zarówno ograniczeń jak i rozszerzeń, jednakże powinno nastąpić to z jednoczesnym określeniem oznaczonych okoliczności, za które dłużnik przyjmuje odpowiedzialność lub jest z niej zwalniany. Należy pamiętać również, że nieważne pozostaje zastrzeżenie umowne, zgodnie z którym dłużnik nie będzie odpowiedzialny za szkodę, którą może wyrządzić wierzycielowi umyślnie – tak więc modyfikacja odpowiedzialności może dotyczyć wyłącznie szkody wyrządzonej na skutek winy nieumyślnej przejawiającej się niedbalstwem (art. 473 §1 i §2 k.c.).

Wymóg oznaczenia szczegółowych okoliczności, za które strony ograniczają lub rozszerzają wzajemną odpowiedzialność prowadzi do nieważności postanowień umownych statuujących bezwzględną odpowiedzialność dłużnika, jak np. „Dłużnik odpowiada za wszelką szkodę wobec wierzyciela bez względu na przyczyny niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania”. W praktyce sądowej ugruntowany pozostaje pogląd, że okoliczności zaostrzające odpowiedzialność dłużnika muszą być wskazane precyzyjnie, muszą być oznaczone, bowiem ogólne stwierdzenie o odpowiedzialności „bez względu na przyczyny” nie jest wystarczające (vide: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 1949 r. Wa 286/48).

Jako dopuszczalne na gruncie umownej modyfikacji odpowiedzialności umownej należy uznać ustalenie kwotowego limitu odszkodowania dłużnika. Natomiast w przypadku ustalenia limitu rażąco zaniżonego, jawnie nieprzystającego do wartości przedmiotu umowy, należy mieć na uwadze zagrożenie skuteczności takiego postanowienia ze względu na możliwe uznanie czynności za zmierzającą do obejścia ustawy lub sprzeczną z zasadami współżycia społecznego. 

Postanowienia umowne modyfikujące odpowiedzialność stron powinny zostać zapisane w taki sposób, aby z ich treści niewątpliwie wynikała zgoda stron na dokonanie określonych zmian.

Dopuszczalna również pozostaje modyfikacja zasady odpowiedzialności, tj. w miejsce odpowiedzialności na zasadzie winy dłużnik zgodnie z umową może przyjąć odpowiedzialność na zasadzie ryzyka (np. w całości za określony w umowie przedmiot zlecenia, bez względu na przypisanie dłużnikowi winy nieumyślnej). Jednakże w.w. modyfikacja umowna wymaga w swojej treści określenia okoliczności wyłączających odpowiedzialność dłużnika (odpowiedzialność dłużnika nie może być w żadnym wypadku absolutna), np. wskazanie zwolnienia z odpowiedzialności w przypadku wystąpienia siły wyższej lub z wyłącznej winy poszkodowanego albo osoby trzeciej. 

W przypadku umownego określania odpowiedzialności należy mieć na uwadze odpowiedzialność na zasadzie ryzyka przypisywaną przez ustawę dłużnikowi w niektórych typach umów, tak jak np.:

– odpowiedzialność sprzedawcy za wady rzeczy sprzedanej (art. 556 k.c.)

– odpowiedzialność dostawcy z tytułu rękojmi za wady fizyczne dostarczonych rzeczy (art. 609 k.c.)

– odpowiedzialność dotycząca rękojmi za wady przy umowie o roboty budowlane (art. 656 kc)

Niniejsze opracowanie nie uwzględnia wpływu zawarcia kar umownych na umowne określenie odpowiedzialności.

Decyzji o zawarciu związku małżeńskiego często towarzyszą silne emocje – nic dziwnego, skoro skutecznie złożone oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez nupturientów rodzą szereg skutków prawnych, które znacząco wpływają na sytuację prawną każdego z małżonków. Z tych samych względów, podobnież silne emocje najczęściej towarzyszą rozpadowi pożycia małżeńskiego, szczególnie jeśli ma on charakter nie tylko zupełny, ale i trwały. 

Choć co prawda jedną z podstawowych zasad polskiego prawa rodzinnego jest zasada trwałości małżeństwa, którą wywodzić należy z szeregu uregulowań dotyczących tejże instytucji, to jednak od powyższej zasady ustawodawca przewidział także wyjątki w postaci: instytucji separacji (jeśli pomimo zupełności rozpadu pożycia małżeńskiego, istnieją widoki na restytucję małżeństwa), a także rozwodu umożliwiającego definitywne rozwiązanie małżeństwa (jeśli rozpad pożycia małżeńskiego ma charakter zupełny i trwały).

Jak wskazano powyżej jedną z przesłanek orzeczenia rozwodu jest wystąpienie zupełnego i trwałego rozpadu pożycia małżeńskiego, co oznacza, iż pomiędzy małżonkami ustały wszelkie więzi ich łączące – emocjonalne (duchowe), fizyczne oraz gospodarcze (finansowe), a dodatkowo stan ten nieprzerwanie utrzymuje się od dłuższego czasu, natomiast małżonkowie nie widzą możliwości restytucji małżeństwa (co świadczyć ma o trwałości rozpadu pożycia małżeńskiego). Sąd w postępowaniu rozwodowym rozważy, czy rozwiązanie małżeństwa nie będzie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Ponadto, w przypadku, kiedy małżonkowie posiadają wspólne małoletnie dzieci, Sąd będzie badał czy orzeczeniu rozwiązania małżeństwa przez rozwód nie sprzeciwia się dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków. 

W celu zainicjowania postępowania rozwodowego, należy złożyć pozew o rozwód do właściwego miejscowo Sądu Okręgowego. Przed przystąpieniem do sporządzenia pozwu, dobrze jest jednak rozważyć kilka istotnych kwestii, o czym poniżej.   

1. Rozwód bez orzekania o winie lub z orzeczeniem winy 

Występując z pozwem o rozwód, małżonek powinien sprecyzować, czy domaga się orzeczenia rozwiązania małżeństwa przez rozwód bez orzeczenia o winie, czy też domaga się ustalenia winy w rozkładzie pożycia małżeńskiego. 

Co istotne, Sąd może odstąpić od ustalania winy w rozkładzie pożycia małżeńskiego wyłącznie wtedy, gdy z takim zgodnym wnioskiem wystąpią obie strony.
W przeciwnym wypadku, Sąd zobowiązany jest do ustalenia i wskazania w wyroku, który z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia.

Zwrócić uwagę należy, iż Sąd badając winę, wskaże, że ponosi ją jeden z małżonków lub obydwoje. Sąd nie ustala jednak, kto zawinił bardziej. Wina w rozkładzie pożycia małżeńskiego nie ulega bowiem stopniowalności w ramach wyroku orzekającego rozwód. 

Trzeba jednak pamiętać, iż w zależności od tego, czy w wyroku orzekającym rozwód znajdzie się rozstrzygnięcie o winie za rozkład pożycia małżeńskiego, czy też nie – spowoduje to odmienne konsekwencje na gruncie ewentualnych roszczeń alimentacyjnych pomiędzy byłymi małżonkami. 

2. Kwestie dotyczące wspólnych małoletnich dzieci

W przypadku, gdy małżonkowie posiadają wspólne małoletnie dzieci, Sąd w wyroku orzekającym rozwód obligatoryjnie rozstrzyga także o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Z uwagi na powyższe, już w pozwie o rozwód powód powinien określić także swoje żądania w powyższym zakresie, formułując odpowiednie wnioski.

3. Wspólne mieszkanie oraz eksmisja

Jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd na wniosek jednej ze stron w wyroku rozwodowym orzeka także o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków. Ponadto, w wypadkach wyjątkowych, w ramach postępowania rozwodowego, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka. Na zgody wniosek małżonków, Sąd odstępuje od orzeczenia o wspólnym mieszkaniu. 

4. Podział majątku w postępowaniu rozwodowym 

W ramach postępowania rozwodowego istnieje możliwość także definitywnego uregulowania kwestii majątkowych łączących strony. Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje bowiem możliwość dokonania przez Sąd na wniosek jednego z małżonków w wyroku orzekającym rozwód podziału majątku wspólnego, niemniej jedynie w sytuacji, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu. W przypadku osiągnięcia porozumienia przez małżonków w kwestiach związanych ze wspólnym majątkiem, powyższe rozwiązanie jawi się jako atrakcyjne, albowiem umożliwia kompleksowe zakończenie spraw łączących małżonków.  

5. Zabezpieczenie sytuacji małżonków oraz wspólnych małoletnich dzieci na czas trwania postępowania rozwodowego

Często zdarza się, iż w obliczu rozpadu rodziny, potrzeba natychmiastowego zabezpieczenia sytuacji bądź to jednego z małżonków, bądź też wspólnych małoletnich dzieci. W takim przypadku przepisy prawa przewidują możliwość złożenia wniosku o zabezpieczenie roszczenia na czas trwającego postępowania
o rozwód, z którym można wystąpić niezależnie od etapu postępowania sądowego,
a nawet przed wniesieniem samego pozwu. Najczęściej małżonkowie decydują się na wystąpienie z wnioskiem o zabezpieczenie sytuacji materialnej członków rodziny (poprzez domaganie się przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny przez drugiego małżonka, uiszczania alimentów na rzecz wspólnego małoletniego dziecka) oraz tymczasowe uregulowanie pieczy nad wspólnym małoletnim dzieckiem, czy też kontaktów z małoletnim dzieckiem. 

W celu sprawnego nadania sprawie biegu, pozew powinien czynić zadość wszelkim warunkom formalnym określonym w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego oraz powinien zostać prawidłowo opłacony. Jakiekolwiek braki w powyższym zakresie choć co prawda mogą zostać konwalidowane, to jednak z całą pewnością przyczynią się do przedłużenia postępowania w sprawie. Dlatego też w przypadku jakichkolwiek wątpliwości, sporządzenie pozwu można powierzyć profesjonalnemu pełnomocnikowi, który będzie uprawniony także do reprezentowania strony w toku całego postępowania rozwodowego.