Decyzji o zawarciu związku małżeńskiego często towarzyszą silne emocje – nic dziwnego, skoro skutecznie złożone oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez nupturientów rodzą szereg skutków prawnych, które znacząco wpływają na sytuację prawną każdego z małżonków. Z tych samych względów, podobnież silne emocje najczęściej towarzyszą rozpadowi pożycia małżeńskiego, szczególnie jeśli ma on charakter nie tylko zupełny, ale i trwały.
Choć co prawda jedną z podstawowych zasad polskiego prawa rodzinnego jest zasada trwałości małżeństwa, którą wywodzić należy z szeregu uregulowań dotyczących tejże instytucji, to jednak od powyższej zasady ustawodawca przewidział także wyjątki w postaci: instytucji separacji (jeśli pomimo zupełności rozpadu pożycia małżeńskiego, istnieją widoki na restytucję małżeństwa), a także rozwodu umożliwiającego definitywne rozwiązanie małżeństwa (jeśli rozpad pożycia małżeńskiego ma charakter zupełny i trwały).
Jak wskazano powyżej jedną z przesłanek orzeczenia rozwodu jest wystąpienie zupełnego i trwałego rozpadu pożycia małżeńskiego, co oznacza, iż pomiędzy małżonkami ustały wszelkie więzi ich łączące – emocjonalne (duchowe), fizyczne oraz gospodarcze (finansowe), a dodatkowo stan ten nieprzerwanie utrzymuje się od dłuższego czasu, natomiast małżonkowie nie widzą możliwości restytucji małżeństwa (co świadczyć ma o trwałości rozpadu pożycia małżeńskiego). Sąd w postępowaniu rozwodowym rozważy, czy rozwiązanie małżeństwa nie będzie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Ponadto, w przypadku, kiedy małżonkowie posiadają wspólne małoletnie dzieci, Sąd będzie badał czy orzeczeniu rozwiązania małżeństwa przez rozwód nie sprzeciwia się dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków.
W celu zainicjowania postępowania rozwodowego, należy złożyć pozew o rozwód do właściwego miejscowo Sądu Okręgowego. Przed przystąpieniem do sporządzenia pozwu, dobrze jest jednak rozważyć kilka istotnych kwestii, o czym poniżej.
- Rozwód bez orzekania o winie lub z orzeczeniem winy
Występując z pozwem o rozwód, małżonek powinien sprecyzować, czy domaga się orzeczenia rozwiązania małżeństwa przez rozwód bez orzeczenia o winie, czy też domaga się ustalenia winy w rozkładzie pożycia małżeńskiego.
Co istotne, Sąd może odstąpić od ustalania winy w rozkładzie pożycia małżeńskiego wyłącznie wtedy, gdy z takim zgodnym wnioskiem wystąpią obie strony.
W przeciwnym wypadku, Sąd zobowiązany jest do ustalenia i wskazania w wyroku, który z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia.
Zwrócić uwagę należy, iż Sąd badając winę, wskaże, że ponosi ją jeden z małżonków lub obydwoje. Sąd nie ustala jednak, kto zawinił bardziej. Wina w rozkładzie pożycia małżeńskiego nie ulega bowiem stopniowalności w ramach wyroku orzekającego rozwód.
Trzeba jednak pamiętać, iż w zależności od tego, czy w wyroku orzekającym rozwód znajdzie się rozstrzygnięcie o winie za rozkład pożycia małżeńskiego, czy też nie – spowoduje to odmienne konsekwencje na gruncie ewentualnych roszczeń alimentacyjnych pomiędzy byłymi małżonkami.
- Kwestie dotyczące wspólnych małoletnich dzieci
W przypadku, gdy małżonkowie posiadają wspólne małoletnie dzieci, Sąd w wyroku orzekającym rozwód obligatoryjnie rozstrzyga także o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Z uwagi na powyższe, już w pozwie o rozwód powód powinien określić także swoje żądania w powyższym zakresie, formułując odpowiednie wnioski.
- Wspólne mieszkanie oraz eksmisja
Jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd na wniosek jednej ze stron w wyroku rozwodowym orzeka także o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków. Ponadto, w wypadkach wyjątkowych, w ramach postępowania rozwodowego, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka. Na zgody wniosek małżonków, Sąd odstępuje od orzeczenia o wspólnym mieszkaniu.
- Podział majątku w postępowaniu rozwodowym
W ramach postępowania rozwodowego istnieje możliwość także definitywnego uregulowania kwestii majątkowych łączących strony. Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje bowiem możliwość dokonania przez Sąd na wniosek jednego z małżonków w wyroku orzekającym rozwód podziału majątku wspólnego, niemniej jedynie w sytuacji, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu. W przypadku osiągnięcia porozumienia przez małżonków w kwestiach związanych ze wspólnym majątkiem, powyższe rozwiązanie jawi się jako atrakcyjne, albowiem umożliwia kompleksowe zakończenie spraw łączących małżonków.
- Zabezpieczenie sytuacji małżonków oraz wspólnych małoletnich dzieci na czas trwania postępowania rozwodowego
Często zdarza się, iż w obliczu rozpadu rodziny, potrzeba natychmiastowego zabezpieczenia sytuacji bądź to jednego z małżonków, bądź też wspólnych małoletnich dzieci. W takim przypadku przepisy prawa przewidują możliwość złożenia wniosku o zabezpieczenie roszczenia na czas trwającego postępowania
o rozwód, z którym można wystąpić niezależnie od etapu postępowania sądowego,
a nawet przed wniesieniem samego pozwu. Najczęściej małżonkowie decydują się na wystąpienie z wnioskiem o zabezpieczenie sytuacji materialnej członków rodziny (poprzez domaganie się przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny przez drugiego małżonka, uiszczania alimentów na rzecz wspólnego małoletniego dziecka) oraz tymczasowe uregulowanie pieczy nad wspólnym małoletnim dzieckiem, czy też kontaktów z małoletnim dzieckiem.
W celu sprawnego nadania sprawie biegu, pozew powinien czynić zadość wszelkim warunkom formalnym określonym w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego oraz powinien zostać prawidłowo opłacony. Jakiekolwiek braki w powyższym zakresie choć co prawda mogą zostać konwalidowane, to jednak z całą pewnością przyczynią się do przedłużenia postępowania w sprawie. Dlatego też w przypadku jakichkolwiek wątpliwości, sporządzenie pozwu można powierzyć profesjonalnemu pełnomocnikowi, który będzie uprawniony także do reprezentowania strony w toku całego postępowania rozwodowego.